Terug naar site

Hoe en waarom levenservaringen doorwerken

De polyvagaal therapie van Stephen W. Porges

De polyvagaal therapie van Stephen W. Porges

We hebben overleefd door samen te werken. Door samenwerken hebben we gevaar van buiten afgeweerd en ons beschermd, door samen te werken hebben we vaardigheden ontwikkeld om ons leven mogelijk te maken en taken op elkaar af te stemmen.

Maar dit is niet zonder slag of stoot gegaan. Levenservaringen werken door hoe we de wereld inrichten.

Ook op individueel niveau werken levenservaringen door op hoe we in het leven staan. Vooral vroege levenservaringen werken door in het heden. Was er afstemming of moest je je beschermen tegen gevaar of verwaarlozing toen je jong was.

De huidige theorie

De huidige theorie is dat we op de wereld komen met een zenuwstelsel dat gericht is op het aangaan van verbinding. Als er geen overeenstemming is dan zoeken we naar de beweegredenen of bedoelingen van de ander. We hebben een oordeel en verwachting over het gedrag van een ander. We zoeken naar een manier om het kloppend te maken. We vellen een oordeel over datgene wat iemand heeft gedaan en dat oordeel leidt vervolgens tot een overtuiging hoe diegene in elkaar zit.

Slachtoffers worden nogal eens verweten dat ze niets gedaan hebben, of zich verzet hebben of gevlucht zijn. Als je zulke oordelen over jezelf vaak gehoord hebt, dan ga je zelf geloven dat het zo is en je denkt dat het jouw schuld is. Je stelt je aan, je bent lui, etc.

Het zal duidelijk zijn dat er zo geen ontwikkeling is. Je zit vast in de dader slachtoffer dynamiek.

Therapeuten proberen deze dynamiek inzichtelijk te maken. Meestal is dat een goede aanpak.

De polyvagaal theorie – Onze overlevingsrespons is sterker dan perceptie.

Stephen Porges deed onderzoek naar hartritme variabiliteit.

Hij ontdekte dat het parasympatische zenuwstelsel twee zenuwen kent. De dorsale vagus baan, die van de hersenstam naar de organen gaat en de nervus vagusbaan, een zenuw die zich rond het middenrif afsplitst en naar ons gezicht loopt, de ventral vagus. Deze laatste zenuw is gericht op sociale betrokkenheid, maar ook op bescherming van jezelf. Deze zenuw maakt een hart gezicht verbinding.

De dorsal vagus zorgt dat we overleven door muisstil te zijn.

Levensbedreigend gevaar

Bekend was dat de dorsal vagus zenuw, die naar onze ingewanden, onze buik loopt, gemeenschappelijk hebben met reptielen. Reptielen zijn gericht op gevaar. Als er gevaar dreigt gaan reptielen voor dood liggen. De meeste dieren zijn niet geïnteresseerd in dode dieren. En als het gevaar weg is, bv het dier gaat zijn jongen halen, of even iets anders doen, dan kunnen ze er nog als een haas vandoor.

Het gevaar is levensbedreigend. Je staart voor je uit, zoals het konijntje in koplampen van de auto. De zogenaamde freeze reactie. Er is geen energie meer en je bent uitgeput en verdoofd. Je bewustzijn is verlaagd en je hebt je beschermd door muisstil te zijn, onzichtbaar alsof je niet aanwezig bent. Je haalt nauwelijks adem. Je hoopt dat niemand je kan vinden.

Je hoort en ziet geen gezichten , hoort niet wat er gezegd wordt, het is een totale ineenstorting. Je bent gevoelloos, afwezig en verstijfd van binnen. Belangrijk is om daarna deze vastgezette energie weer te ontladen. Maar dat lukt niet..

Dit kan optreden na mishandeling, seksueel misbruik, medische ingrepen, ziekte of verwonding.

Later krijg je lichamelijke problemen zoals chronische vermoeidheid, fibriomyalgie, maagproblemen, een lage bloeddruk, gewichtstoename en diabetes type 2.

Het feit dat veiligheid belangrijker is dan taal en perceptie heeft gevolgen. De dorsal vagal zenuw begrijpt niet wat er gezegd wordt, want die is alleen bezig met gevaar en reageert reactief, buiten ons bewustzijn om. Er is geen afstand geen tijd om te voelen wat je overkomt en na te denken en te verwoorden wat je hiervan vindt. Het gevaar is levensbedreigend. Deze mensen horen je niet. In de therapie horen ze niet wat je zegt, het dringt niet door. Ze zijn gericht op of het wel veilig is.

Vechten vluchten voor gevaar

De volgende evolutie is dat we in beweging kwamen en bij gevaar gingen vechten of vluchten.

Het sympathische zenuwstelsel ontwikkelde zich en maakt adrenaline en cortisol aan bij gevaar, de stof die de vecht en vlucht response aanmaakt. Onze hartslag gaat omhoog, we ademen snel en oppervlakkig.

Je bent gefocussed op ieder geluid en zoekt de horizon af. Waar komt het gevaar vandaar. Verschrikt hertje Je bent steeds alert en gericht op gevaar. Laag frequentie of geluid is meestal een roofdier en hoge frequentie of geluid is een dier wat angstig is. Je bent aan het zoeken waar het gevaar vandaan komt.

Je hebt moeite om je te concentreren, kijkt onrustig rond, chronisch actief, ontredderd, rusteloos, bent angstig, hebt paniekaanvallen, snel boos, ruziezoekend, , vlucht weg of bent chaotisch en hebt relatie problemen. Je hebt verhoogde bloeddruk, verhoogde cholesterol, gewichtstoename, geheugen problemen, hoofdpijn, chronische spierspanning in nek en schouders en rug, maag problemen en bent vatbaar voor ziekten.

Ook hier is er meteen een reactie, buiten ons bewustzijn om. Je hebt geen tijd om je iets af te vragen.

Nieuwsgierig en vertrouwen

De daarop volgende evolutie was de ontdekking door Steven Porges van de functie van de ventral vagus. De zenuw die ontspringt net als de dorsal zenuw uit de hersenstam en bij het middenrif splitst hij zich af naar je gezicht, naar de ogen, oren, hals en keel. Er komt een hart gezicht verbinding. Deze zenuw is gericht op sociale betrokkenheid. Het is veilig en je bent nieuwsgierig naar je omgeving.

We gebruiken onze zintuigen om af te lezen wat er bedoeld wordt door de ander. We kijken naar gezichtsuitdrukking om te zien of er geluisterd wordt. Al onze energie gaat niet naar ons beschermen tegen gevaar, maar we voelen ons veilig en zijn rustig en kunnen ons verdiepen in de motieven van anderen.

De ventrale vagus blokkeert de andere 2 zenuwen als het veilig is. Het remt de overlevingsrespons af. Je bent kalm , verbonden en sociaal. Deze zenuw blokkeert al die zenuwachtige en onrustige energie en zorgt dat de hartslag niet boven de 72 slagen per minuut komt. Je bent nieuwsgierig, je zoekt co regulatie, afstemming met de ander, je probeert op een lijn te komen. Je kijkt de ander rustig aan, de klank van iemands stem , de gezichtsuitdrukking en de stand van het hoofd geeft je informatie of je nog op een lijn zit. Je hebt je zaakjes op orde, je bent verbonden met je ervaringen. Er is tijd om te voelen wat iets voor je betekent, of het prettig is of niet en je kunt erover nadenken wat dit voor je betekent. Je zorgt goed voor jezelf, je bent productief, neemt de tijd voor activiteiten, kortom je voelt je in balans. Je voert je plannen uit.

We kunnen pijn en moeite onder ogen zien. We kunnen steun vragen en georganiseerde acties bedenken. Als het niet lukt kunnen we de tijd nemen om erover na te denken en andere opties bedenken en hopen dat het dan wel lukt.

Omdat je je veilig voelt, gebruik je je energie om creatief te zijn en hoef je niet al je energie te gebruiken om jezelf te beschermen tegen de vijandige houding van anderen.

Als er echter gevaar dreigt, dan gaat de vagale rem eraf en ben je weer jezelf aan het beschermen tegen gevaar, met alle lichamelijke sensaties of gewaarwordingen of reacties van dien. Er moet snel gehandeld worden.

Neuroceptie, een woordenloze ervaring

Stephen Porges noemt dit neuroceptie, een woordeloze ervaring, een ervaring uit het lichaam. Deze ervaring wordt bepaald door de toestand waarin je je bevindt en bepaalt je respons.

80 % van ons gedrag is gericht op veiligheid. 20 % gaat maar naar van de hersenen, via de hersenen naar de zenuwen, de spieren en zo komen we in beweging. We kunnen nadenken over ons gedrag, en de keuzes in ons leven. We krijgen de beschikking over taal en bewustzijn. Door taal kunnen we onszelf zien in relatie tot anderen.

We krijgen observerende energie. We kunnen een keus maken. We kunnen ons afstemmen op een ander..

Bij gevaar hebben we een belichaamde ervaring, die sneller is dan bewustzijn van wat er aan de hand is. De ervaring gaat buiten de neurale netwerken van het brein om.

De vagale rem wordt losgelaten. Het gevaar is te groot en het lichaam moet een antwoord vinden om zich te beschermen.

We zijn daarom ook meer gefocussed op het omgaan met degene die ons bedreigen of pijn doen dan op begrijpen wat ons zenuwstelsel nodig heeft om zich veilig te voelen.

Rusteloosheid, paniek is een poging om onszelf te beschermen en de behoefte aan verbondenheid is een gewone menselijke behoefte.

Met ons verstand kunnen we begrijpen dat ons gedrag niet adequaat is, maar begrijpen is het domein van de hersenen en niet van het zenuwstelsel.

Het zal duidelijk zijn dat het belangrijker is een geschiedenis van het zenuwstelsel te maken dan een geschiedenis van de feiten die in ons leven zijn gebeurd. De manier waarop we ons beschermd hebben tegen gevaar of beoogd gevaar, is belangrijker dan de feitelijke geschiedenis.

Beschermen

In de loop van een dag gaan we door alle drie de systemen heen. Soms ben ik sprakeloos, weet niet wat ik zeggen moet en zwijg maar. Maar het blijft me bezig houden en ben zeer rusteloos. Dorsal.

Een andere keer ben ik heel boos, wind me op en blijf met het gevoel zitten dat ik oneerlijk behandeld ben. Maar kom niet in beweging om het te proberen uit te praten. Sympathisch zenuwstelsel is actief.

Als ik mezelf toesta te zien wat er bij de ander aan de hand is, daar vrede mee kan hebben en de tijd neem om te overdenken hoe ik dit aan de orde kan stellen en dat dan ook doe, dan werkt mijn ventral vagus weer. De ventral vagus zenuw is ingeschakeld en ik hoef niet al mijn energie te gebruiken om me te beschermen, te overleven.

Polyvagel therapie

Tot verbazing van Stephen Porges zelf kregen therapeuten door zijn theorie een mogelijkheid om anders naar soms onbegrijpelijk gedrag te kijken. Therapeuten voelden dat het soms niet doordringt wat je zegt tegen je client.

Belangrijk is om stil te staan hoe cliënten zich beschermd hebben in moeilijke situaties. Als therapeut word je als gevaar gezien en aan de lichamelijke reacties zie je hoe je beleefd wordt.

Lichaamsgerichte therapeuten konden vaak niet uitleggen waarom bepaalde oefeningen in hun ogen goed waren.

Stephen Porges geeft ons woorden om uit te leggen wat er aan de hand is. We krijgen een beeld waar we ons mee kunnen identificeren en ons gedrag begrijpen.

Carolien